Canxi trong dinh dưỡng cây trồng: vai trò, dấu hiệu thiếu và cách khắc phục hiệu quả

1. Canxi là gì và giữ vai trò gì với cây trồng?

Canxi (Ca) là một nguyên tố trung lượng nhưng lại có vai trò “xương sống” với cây trồng:

• Tham gia cấu tạo thành tế bào, giúp mô cây cứng cáp, khỏe

• Giúp rễ non phát triển, đỉnh sinh trưởng khỏe, tăng sức chống chịu

• Làm cuống hoa, cuống trái chắc, hạn chế rụng non

• Tăng độ dày, độ săn chắc vỏ trái, giảm nứt trái và thối đít trái

• Góp phần ổn định pH vùng rễ, giảm độc phèn, độc chua

Điểm rất quan trọng: canxi là nguyên tố không di động trong cây. Nghĩa là:

• Canxi đi đến bộ phận nào thì “ở yên” ở đó

• Bộ phận non hình thành sau này (đọt mới, rễ mới, hoa, trái non) không được “rút canxi” từ lá già hay thân cũ

Vì vậy, nếu bón không đúng thời điểm, cây vẫn thiếu canxi trên bộ phận non dù bà con đã bón trước đó.

2. Dấu hiệu thiếu canxi trên lá, rễ, hoa và trái

2.1. Trên lá và đọt non

Thiếu canxi thể hiện rõ trên các bộ phận non:

• Lá non biến dạng, cong queo, xoăn lại

• Lá nhỏ hơn bình thường, mép lá dễ cháy khô

• Vàng lá từ mép lá vàng cháy vào trong, khác với vàng lá đều do thiếu magiê hoặc vi lượng

• Đọt non dễ khựng lại, sinh trưởng chậm

Thường gặp trên:

• Nhóm rau màu: cà chua, ớt, bắp cải, súp lơ, dưa, bầu bí…

• Nhóm cây công nghiệp, cây lâu năm khi đọt non ra trong điều kiện thiếu canxi

2.2. Trên bộ rễ

Thiếu canxi làm rễ:

• Rễ tơ ít, mọc chậm

• Đầu rễ dễ cháy đen, thối nhẹ

• Bộ rễ kém phát triển, cây dễ suy, dễ bị bệnh rễ tấn công

Bà con dễ nhầm với bệnh nấm rễ, trong khi gốc là do rễ non không được cung cấp đủ canxi để hình thành mô khỏe.

2.3. Trên hoa và trái

Đây là phần bà con nhìn thấy rõ nhất vì ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất.

Trên rau màu:

• Bắp cải, súp lơ: bông nhỏ, lỏng, dễ nứt

• Cà chua, ớt: thối đít trái, vết thối khô, không có tơ nấm

• Bầu bí dưa: hiện tượng “nứt đít”, thối phần đáy trái

Trên cây ăn trái:

• Cây có múi (cam, quýt, bưởi, chanh): nứt trái, nứt dọc cuống

• Sầu riêng, mít: vàng gai, bể gai, thối đít trái, nứt dọc cuống

Trên hoa:

• Hoa nhỏ, dễ thui, rụng sớm

• Tỷ lệ đậu trái thấp, trái non rụng nhiều

3. Vì sao cây vẫn thiếu canxi dù đã bón phân?

Rất nhiều trường hợp bà con nói “tôi vẫn bón canxi mà cây vẫn thiếu”. Nguyên nhân thường nằm ở thời điểm bón, dạng phân và điều kiện đất.

3.1. Canxi không di động – bón sai giai đoạn là coi như… thiếu

Do canxi không di động:

• Bón sớm, sau đó cây mới ra đợt đọt, rễ, hoa, trái mới mà không bổ sung thêm → bộ phận mới vẫn thiếu

• Lá, hoa, trái non luôn là nơi thiếu canxi đầu tiên dù trước đó đã bón ở giai đoạn khác

Vì vậy, canxi phải được:

• Bổ sung đúng giai đoạn hình thành bộ phận non

• Lặp lại định kỳ ở những vụ/giống cây có nhu cầu cao (ra hoa – nuôi trái liên tục)

3.2. Đất chua, đất phèn – canxi bận “chống H⁺” ngoài vùng rễ

Trong điều kiện pH thấp (đất chua, mặn phèn):

• Canxi được sử dụng nhiều để trung hòa H⁺ quanh vùng rễ

• Canxi “bận” làm nhiệm vụ bảo vệ rễ ngoài đất, ít đi vào trong cây

• Lá, hoa, trái non phía trên vẫn bị thiếu

Do đó:

• Đất pH thấp thường phải bón canxi nhiều hơn

• Và kết hợp cải tạo pH (vôi, trung lượng, lân nung chảy…) chứ không chỉ phun lá

3.3. Đối kháng dinh dưỡng với canxi

Canxi (Ca²⁺) bị đối kháng với các ion:

• Đạm amoni (NH₄⁺)

• Kali (K⁺)

• Natri (Na⁺)

Khi bà con:

• Bón nhiều đạm amoni hoặc kali (nhất là mùa mưa, mùa nuôi trái)

• Mà không tính đến canxi

Thì:

• Cây ưu tiên hút NH₄⁺, K⁺

• Hấp thu Ca²⁺ giảm hẳn

• Dẫn đến thiếu canxi thứ cấp, dù đất không hẳn là thiếu

3.4. Dư lân và kết tủa canxi phosphat

Khi nền đất hoặc dung dịch phân bón dư góc phosphat, sau đó bổ sung canxi (nhất là canxi nitrat):

• Dễ tạo thành kết tủa canxi phosphat khó tan

• Dạng kết tủa này cây không hấp thu được

• Bà con có thể thấy: hòa canxi nitrat chung với MAP, MKP, NPK lân cao… rất dễ đục nước, lắng cặn

Vì vậy:

• Không pha chung canxi nitrat với phân chứa phosphat hoặc sulfat trong cùng một bình phun

• Nếu cần dùng cả hai, nên tách lần phun, cách nhau vài ngày

3.5. Thiếu bo – vận chuyển canxi kém

Bo là vi lượng hỗ trợ:

• Vận chuyển và cố định canxi tốt hơn trong mô hoa, trái

• Rất quan trọng ở giai đoạn thụ phấn, đậu trái

Thiếu bo:

• Dù bón canxi, cây vẫn có thể đậu trái kém, trái non rụng, vỏ trái yếu, dễ nứt

Vì vậy giai đoạn ra hoa – đậu trái – trái non, ưu tiên:

• Các sản phẩm kết hợp canxi + bo để vừa nuôi mô, vừa hỗ trợ vận chuyển canxi đến đúng vị trí cần.

3.6. Nắng nóng, đất khô, ẩm độ thấp

Trong điều kiện:

• Nắng nóng kéo dài

• Đất khô, ẩm độ thấp

Thì:

• Canxi khó hòa tan và di chuyển trong đất

• Cây tăng thoát hơi nước, ưu tiên canxi cho quá trình điều tiết, bảo vệ, dẫn tới thiếu canxi cho hoa và trái non

• Nếu bà con chỉ bón gốc mà không phun lá, cây rất dễ biểu hiện thiếu canxi trên tán

4. Cách khắc phục thiếu canxi: phun lá và bón gốc phối hợp

4.1. Khắc phục nhanh bằng phun phân bón lá chứa canxi

Khi đã thấy biểu hiện thiếu trên lá, hoa, trái non, cách nhanh nhất là:

• Dùng phân bón lá chứa canxi phun trực tiếp lên bộ phận đang thiếu

• Lặp lại sau 7 ngày nếu triệu chứng nặng hoặc thời tiết bất lợi

Các dạng hay dùng:

• Canxi nitrat hòa tan

• Canxi + bo dạng lỏng (giai đoạn hoa, trái non)

• Một số sản phẩm canxi hữu cơ, canxi chelate dễ hấp thu

Nguyên tắc phối trộn:

• Không pha chung với phân chứa phosphat, sulfat đậm đặc (MAP, MKP, NPK lân cao…) để tránh kết tủa

• Có thể phối với đa – trung – vi lượng khác nếu nhà sản xuất cho phép và dung dịch không bị đục, lắng

4.2. Bón canxi qua gốc và cải tạo đất

Phun lá giúp “cấp cứu nhanh”, nhưng muốn bền cây, ổn định lâu dài, vẫn cần bón gốc:

• Bón canxi nitrat kết hợp trong các lần bón NPK theo lịch chăm sóc

• Sử dụng phân trung lượng chứa canxi – magiê theo định kỳ (sau thu hoạch, bón lót, đầu mùa mưa…)

• Bón lân nung chảy để vừa cung cấp lân, canxi, magiê vừa cải tạo pH đất

Thời điểm phù hợp:

• Sau thu hoạch để phục hồi cây và cải tạo đất

• Khi bón lót cho vụ mới

• Đầu và cuối mùa mưa, khi pH đất thường thay đổi mạnh

5. Gợi ý lịch bổ sung canxi theo nhóm cây

Tùy loại cây, giống, đất và khí hậu, lịch cụ thể sẽ khác nhau. Dưới đây là khung tham khảo để bà con điều chỉnh:

Cây ăn trái (sầu riêng, cây có múi, xoài, mít…):

• Giai đoạn đọt non: phun 1–2 lần phân bón lá có canxi để đọt, lá non cứng cây

• Giai đoạn hoa: phun 1–2 lần canxi + bo giúp hoa khỏe, tăng đậu trái

• Giai đoạn trái non đến nuôi trái:

  • Phun định kỳ 15–20 ngày một lần canxi (hoặc canxi + bo) trong điều kiện thời tiết bất lợi

  • Kết hợp bón gốc canxi, trung lượng hoặc lân nung chảy theo lịch đã xây dựng

Cây công nghiệp (cà phê, hồ tiêu…):

• Sau thu hoạch và trước mùa mưa: bón gốc trung lượng hoặc lân nung chảy chứa canxi và magiê

• Giai đoạn nuôi trái: có thể phun thêm canxi + bo nếu có hiện tượng nứt trái, rụng trái non, vàng gai, bể gai

Rau màu và hoa kiểng:

• Thời gian sinh trưởng ngắn, nếu đã từng bị thối đít trái, nứt trái:

  • Phun canxi hoặc canxi + bo định kỳ 7–15 ngày một lần, tùy mùa nắng hay mùa mưa

• Nên kết hợp phân gốc có canxi hoặc trung lượng trong khâu bón lót để giảm áp lực thiếu canxi.

6. Kết luận

Thiếu canxi là một trong những nguyên nhân chính gây:

• Thối đít trái trên cà chua, ớt, bầu bí dưa

• Nứt trái, nứt dọc cuống trên cây có múi

• Vàng gai, bể gai, thối đít trái trên sầu riêng, mít

• Hoa nhỏ, rụng nhiều, rễ non cháy đen, sinh trưởng kém

Hiểu đúng bản chất:

• Canxi không di động, phải bón đúng giai đoạn hình thành bộ phận non

• Đất chua, đối kháng dinh dưỡng, dư lân, thiếu bo, nắng nóng đều làm giảm khả năng hấp thu canxi

• Cần kết hợp phun lá + bón gốc + cải tạo đất chứ không chỉ dựa vào một biện pháp đơn lẻ

Sử dụng canxi đúng cách sẽ giúp cây:

• Rễ khỏe, lá bền, hoa khỏe

• Trái đẹp, ít nứt, ít thối, cuống chắc

• Năng suất ổn định và chất lượng nông sản được nâng lên rõ rệt qua nhiều vụ.